Căn bệnh nguy hiểm có số người mắc gấp 20 lần ung thư

Jordan Tooke (30 tuổi) sống tại thành phố Norwich, bước vào phòng lọc máu định kỳ. Tâm trạng anh ổn định, sức khỏe không có gì bất thường. Nhưng hôm đó không giống như mọi khi.

Chỉ khoảng một giờ sau khi bắt đầu chạy thận, mẹ Jordan Took phát hiện máu chảy từ đường ống dẫn nối vào máy. Trong khoảnh khắc hoảng loạn, bà hét lên cầu cứu và cố gắng cầm máu. Nhân viên y tế lao đến, nhanh chóng cắm lại đường truyền. Nhưng lúc đó, bọt khí đã kịp len vào mạch máu, âm thầm gây tắc nghẽn, làm tim ngừng đập, não tổn thương nặng. Ba ngày sau, Jordan không qua khỏi.

Không ai lý giải được vì sao ống truyền bị rời ra. Nó không bung bật, không có dấu hiệu bị kéo mạnh. Cái chết tấn công Jordan Tooke một cách lặng lẽ. Với những người bệnh thận gắn cuộc sống mình vào máy móc, điều trị kéo dài như Jordan Tooke, ranh giới giữa sự sống và mất mát đôi khi rất mỏng manh.

Những con số biết nói

Hơn 850 triệu người trên thế giới đang sống chung với bệnh thận, đó không chỉ là một con số mà là thực tế đáng lo ngại. Tổ chức Thận học Quốc tế (ISN) ước tính trên toàn cầu có hơn 850 triệu người mắc ít nhất một dạng bệnh lý thận. Điều đáng nói là con số này cao gấp đôi tổng số người mắc đái tháo đường (khoảng 422 triệu), gấp 20 lần số ca ung thư (42 triệu) và vượt xa số người nhiễm HIV/AIDS (36,7 triệu).

Tỷ lệ mắc bệnh thận mạn tính hiện dao động ở mức 10,4% ở nam giới và 11,8% ở nữ giới. Mỗi năm, khoảng 13,3 triệu người trên thế giới phải đối mặt với suy thận cấp - tình trạng tổn thương thận diễn tiến nhanh chóng, có thể phục hồi nếu được điều trị kịp thời nhưng cũng có nguy cơ chuyển sang giai đoạn mạn tính hoặc suy thận hoàn toàn.

Tại Mỹ, các bệnh lý liên quan đến thận như viêm thận, hội chứng thận hư và bệnh thận mạn tính đã khiến hơn 55.000 người tử vong chỉ trong vòng một năm. Tỷ lệ tử vong lên đến 16,5 trên 100.000 dân đưa nhóm bệnh này trở thành nguyên nhân tử vong đứng thứ 8 trên toàn quốc, theo Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Mỹ (CDC).

Mỗi năm, Việt Nam có khoảng 8.000 ca mắc bệnh mới. Ảnh: Việt Linh.

Còn tại Trung Quốc - quốc gia đông dân nhất thế giới - ước tính có khoảng 150 triệu người đang sống với bệnh thận mạn tính. Trong đó, gần 600.000 người phải phụ thuộc vào lọc máu định kỳ để duy trì sự sống và ngăn ngừa biến chứng.

Tình hình tại Việt Nam cũng đáng được quan tâm. Các số liệu gần đây của Bộ Y tế cho thấy hơn 10 triệu người trưởng thành đang mắc bệnh thận mạn. Mỗi năm, nước ta ghi nhận thêm khoảng 8.000 ca bệnh mới. Trong số này, khoảng 800.000 người đã bước vào giai đoạn phải điều trị lọc máu để kéo dài sự sống.

Sự gia tăng không ngừng của các ca suy thận đã kéo theo nhu cầu điều trị ngày càng lớn. Thị trường lọc máu và thẩm phân phúc mạc cũng vì thế mà mở rộng. Theo Grand View Research, riêng tại Nam Phi, thị trường này được định giá khoảng 1,2 tỷ USD vào năm 2023 và dự kiến tăng trưởng trung bình gần 10% mỗi năm trong giai đoạn 2024-2030.

Lối sống là một phần nguyên nhân

Bệnh thận mạn tính không đến trong “một sớm một chiều”. Đó là kết quả của nhiều năm cơ thể âm thầm chống chọi với những yếu tố gây hại. Trong số tất cả nguyên nhân dẫn đến bệnh, hai “thủ phạm” lớn nhất là đái tháo đường và tăng huyết áp. Chúng được xem là nguyên nhân của khoảng ⅔ tổng số ca bệnh, theo Viện Quốc gia về Đái tháo đường, Tiêu hóa và Bệnh thận Mỹ (NIDDK).

Với đái tháo đường, lượng đường trong máu cao kéo dài sẽ làm tổn thương những bộ lọc tí hon trong thận gọi là nephron. Khi các bộ lọc này bị suy yếu, thận không còn lọc hiệu quả chất thải và dịch dư, thậm chí còn để mất những chất đạm quan trọng qua nước tiểu. Trong khi đó, tăng huyết áp sẽ âm thầm tấn công hệ mạch máu của thận. Áp lực máu cao làm hỏng những mạch máu nuôi thận, khiến khả năng lọc máu suy giảm.

Bia rượu có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh thận. Ảnh: Freepik.

Bệnh thận mạn tính ở người lớn còn có thể khởi phát từ hàng loạt yếu tố khác, đôi khi đến từ chính những căn bệnh ít được nghĩ đến. Tổn thương thận cấp và các bệnh tự miễn như lupus ban đỏ hệ thống hay hội chứng Goodpasture khiến cơ thể quay sang tấn công chính các tế bào của mình, trong đó có thận.

Không chỉ là hệ quả của bệnh lý nền, suy thận còn âm thầm được "nuôi lớn" bởi chính lối sống thường ngày. Một nghiên cứu từ cơ sở dữ liệu UK Biobank, theo dõi hơn 460.000 người trong 12 năm, cho thấy thói quen thường xuyên nêm muối vào thức ăn làm tăng nguy cơ mắc bệnh thận mạn tính từ 5-6%. Natri dư thừa khiến huyết áp tăng cao - một trong những yếu tố hàng đầu khiến thận tổn thương theo thời gian.

Bên cạnh đó, tiêu thụ quá nhiều đường cũng là “ngòi nổ” cho những rối loạn chuyển hóa - nguyên nhân chính dẫn đến suy thận.

Một nghiên cứu tại Wisconsin chỉ ra rằng uống rượu quá mức (hơn 4 ly/ngày) và hút thuốc có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh thận mạn gấp đôi. Nếu kết hợp cả hai, nguy cơ này có thể tăng gần 5 lần.

Nhiều vấn đề bủa vây người bệnh

Trong căn hộ nhỏ ở Houston, Texas, nước đã dâng đến mắt cá chân khi Ariel Brigham (26 tuổi) cố gắng gọi đường dây cấp cứu. Cơn bão Harvey khiến thành phố ngập lụt nghiêm trọng. Nhưng điều khiến Ariel lo sợ hơn cả không phải là nước lũ mà là chất độc đang tích tụ trong cơ thể cô từng giờ từng phút.

Là một bệnh nhân suy thận giai đoạn cuối, Ariel phải chạy thận ba lần mỗi tuần để lọc máu. Tuy nhiên, cơn bão đã khiến hầu hết trung tâm chạy thận đóng cửa. Đường sá ngập nặng, xe cấp cứu không thể tiếp cận. Cô bị kẹt trong căn hộ suốt một tuần, không thể chạy thận. Đến khi được đưa vào phòng cấp cứu, cơ thể cô đã tích nước gần 8 kg, tim đập chậm và chỉ còn có thể nằm vật vờ nôn ói.

“Lúc đó tôi biết mình đang chết dần,” cô nói.

Với những người suy thận giai đoạn cuối như Ariel, sự sống của họ, một cách nào đó, phụ thuộc hoàn toàn vào hệ thống y tế, vào máy móc, vào nguồn điện, vào đội ngũ y bác sĩ. Trong hoàn cảnh khẩn cấp, việc không thể tự chủ điều trị khiến nhóm bệnh nhân này trở thành đối tượng dễ tổn thương nhất.

Một khó khăn khác mà người bệnh phải đối mặt chính là tình trạng thiếu hụt cơ sở vật chất. Tháng 3 vừa qua, Cơ quan Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm (FDA) cho biết tình trạng gián đoạn nguồn cung các ống dẫn máu (bộ phận thiết yếu trong quá trình lọc máu) có thể kéo dài đến đầu mùa thu năm 2025. Nguyên nhân được cho là do khó khăn từ phía nhà cung cấp, bao gồm hạn chế về lao động và chuỗi cung ứng.

Ấn Độ đối mặt với tình trạng thiếu hụt máy chạy thận trong suốt nhiều năm nay. Ảnh: Dharma Kidney Care.

Ấn Độ cũng là một trong các quốc gia đang phải đối mặt với thiếu hụt thiết bị y tế cho bệnh nhân suy thận. Nước này có khoảng 220.000 bệnh nhân suy thận giai đoạn cuối mới mỗi năm, tạo ra hơn 34 triệu lượt điều trị cần thiết. Tuy nhiên, cả nước mới chỉ có khoảng 40.000 máy chạy thận và hơn 90% trong số đó tập trung tại thành thị. Điều này khiến hơn 60% bệnh nhân phải đi hơn 50 km cho mỗi buổi chạy thận, thậm chí gần 25% phải vượt hơn 100 km.

Không riêng sự thiếu hụt về máy móc, nhân sự, gánh nặng kinh tế từ căn bệnh này cũng ngày càng rõ nét, gây áp lực cho bệnh nhân. Tại Mỹ, chi phí điều trị bệnh thận mạn mỗi năm vượt 48 tỷ USD. Trung Quốc được dự báo sẽ mất hơn 558 tỷ USD trong 10 năm tới vì tàn tật và tử vong liên quan đến bệnh tim mạch và thận.

Ở Uruguay, chạy thận tiêu tốn 30% ngân sách của quỹ chuyên biệt quốc gia. Tại Anh, điều trị bệnh thận mạn còn tốn kém hơn cả ung thư vú, phổi, đại trực tràng và da cộng lại.