Ai cũng muốn chụp CT toàn thân, PGS Nguyễn Lân Hiếu khuyến cáo

Chụp CT (chụp cắt lớp vi tính) là sự kết hợp hình ảnh X-quang được chụp từ các góc khác nhau trên cơ thể đồng thời sử dụng máy tính để tạo ra hình ảnh cắt lát của xương, mạch máu và mô mềm... Ảnh: Duy Hiệu.

Gần đây, nhiều bệnh viện lớn bắt đầu triển khai dịch vụ chụp cắt lớp vi tính toàn thân (Multi-slice CT Scanner). Trên trang cá nhân, PGS.TS.BS Nguyễn Lân Hiếu, Giám đốc Bệnh viện Đại học Y Hà Nội, cho biết ông khá bất ngờ khi dịch vụ này nhanh chóng thu hút sự quan tâm của đông đảo người dân, dù chi phí cao và tiềm ẩn nhiều nguy cơ từ tia X cũng như thuốc cản quang.

"Chỉ trong vài tuần, đã có rất nhiều người đến tìm tôi xin tư vấn kết quả chụp", ông Hiếu chia sẻ.

Không thể khẳng định "không ung thư"

Theo PGS Nguyễn Lân Hiếu, các thắc mắc thường rơi vào hai nhóm chính. Nhóm đầu tiên lo lắng về các bất thường được phát hiện và không biết điều trị ra sao. Vị chuyên gia cho rằng phần lớn chỉ là thay đổi phù hợp với tuổi tác và bệnh nền. Thay vì can thiệp phức tạp, đa số người bệnh chỉ cần làm thêm xét nghiệm cơ bản, đánh giá chức năng, thay đổi lối sống hoặc dùng thuốc dự phòng như hạ mỡ máu, aspirin.

Ông nhấn mạnh những người hoàn toàn khỏe mạnh, không có triệu chứng, kết quả xét nghiệm bình thường không cần chụp CT toàn thân. Tuy vậy, nhiều bệnh nhân bị ám ảnh với con số hẹp mạch máu 40%, 50%, thậm chí 70%, dẫn đến căng thẳng, mất ngủ.

"Điều quan trọng là phải làm các xét nghiệm đánh giá chức năng trước khi nghĩ đến chẩn đoán hình ảnh", bác sĩ Hiếu nói.

Nhóm câu hỏi thứ hai xoay quanh việc liệu kết quả chụp có thể chứng minh người bệnh sẽ không mắc ung thư. Theo bác sĩ Hiếu, đây là quan niệm sai lầm. Hình ảnh CT chỉ phản ánh tại thời điểm chụp, không có giá trị dự báo trong tương lai.

Các máy CT hiện đại có thể phát hiện khối u nhỏ ở gan, phổi, tụy…, nhưng chỉ nên áp dụng cho nhóm có nguy cơ cao. Hiện nay, khuyến cáo duy nhất được công nhận rộng rãi là chụp CT liều thấp để tầm soát sớm ung thư phổi.

Bác sĩ Hiếu dẫn lại cảnh báo của Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Mỹ (FDA) từ năm 2017, khi trào lưu chụp CT toàn thân nở rộ ở nước này. Dù đã vài năm trôi qua, khuyến cáo này vẫn còn nguyên giá trị đối với Việt Nam.

Các máy CT hiện đại có thể phát hiện khối u nhỏ ở gan, phổi, tụy... nhưng chỉ nên áp dụng cho nhóm có nguy cơ cao. Ảnh: Việt Linh.

FDA nhấn mạnh: "Thực hiện các biện pháp phòng ngừa, phát hiện bệnh chưa nghi ngờ, phát hiện các vấn đề khi chúng còn có thể điều trị được, tất cả những điều này nghe có vẻ tuyệt vời, nhưng lại gần như quá tốt để có thể là sự thật. Trên thực tế, hiện tại, FDA chưa có bằng chứng khoa học nào chứng minh rằng việc quét toàn thân những người không có triệu chứng mang lại nhiều lợi ích hơn là gây hại cho những người được sàng lọc".

FDA chịu trách nhiệm đảm bảo tính an toàn và hiệu quả của các thiết bị y tế này, và cơ quan này cấm các nhà sản xuất hệ thống CT quảng cáo việc sử dụng chúng để sàng lọc toàn thân những người không có triệu chứng. Tuy nhiên, FDA không quản lý các bác sĩ và họ có thể lựa chọn sử dụng thiết bị cho bất kỳ mục đích nào mà họ cho là phù hợp.

Cân nhắc kỹ trước khi "tự mua sự an tâm"

Theo PGS.TS.BS Nguyễn Lân Hiếu, so với hầu hết kỹ thuật chụp X-quang khác, chụp cắt lớp vi tính (CT) khiến người bệnh phải tiếp xúc với mức phơi nhiễm bức xạ cao hơn nhiều.

Trong trường hợp chẩn đoán và điều trị bệnh, lợi ích từ hình ảnh CT thường vượt trội so với rủi ro. Tuy nhiên, khi dùng để sàng lọc toàn thân ở những người không có triệu chứng, hiệu quả thực sự vẫn còn gây tranh cãi.

PGS.TS.BS Nguyễn Lân Hiếu, Giám đốc Bệnh viện Đại học Y Hà Nội, thăm khám cho người bệnh. Ảnh: Việt Linh.

Câu hỏi đặt ra là:

Liệu chụp CT có phân biệt rõ được giữa người khỏe mạnh và người có bệnh tiềm ẩn?Những phát hiện "đáng ngờ" có khiến bệnh nhân phải trải qua thêm các xét nghiệm xâm lấn, can thiệp không cần thiết, từ đó làm tăng rủi ro?Một kết quả "bình thường" có đồng nghĩa với việc hoàn toàn khỏe mạnh?

Nhiều người cho rằng chụp CT toàn thân sẽ giúp "an tâm" hơn, nhưng thực tế không hẳn như vậy. Một kết quả bất thường đôi khi không quá nghiêm trọng, trong khi kết quả bình thường cũng không loại trừ bệnh lý. Giống như bất kỳ thủ thuật y khoa nào, CT có thể bỏ sót một số bệnh hoặc tạo ra tín hiệu "giả", buộc bệnh nhân phải làm thêm những xét nghiệm không cần thiết.

Vị chuyên gia cho rằng người dân cần cân nhắc một số điểm sau trước khi quyết định chụp CT toàn thân:

Phương pháp này chưa được chứng minh đáp ứng các tiêu chí chung của một quy trình sàng lọc hiệu quả.Hiện chưa có hiệp hội y khoa nào khuyến nghị chụp CT toàn thân cho người không có triệu chứng.Việc chụp CT cho những người có nguy cơ cao với các bệnh cụ thể, như ung thư phổi hay ung thư đại tràng, vẫn đang trong giai đoạn nghiên cứu.Phơi nhiễm bức xạ từ CT có thể làm tăng nhẹ nguy cơ ung thư về sau.

Vì vậy, theo bác sĩ Hiếu, người dân không nên tự ý quyết định chụp CT toàn thân để "tầm soát sức khỏe". Chỉ định này chỉ nên được đưa ra bởi bác sĩ sau khi thăm khám, khai thác bệnh sử và cân nhắc kỹ lưỡng giữa lợi ích, chi phí và rủi ro.