Giữa nhịp ồn ào của một buổi chiều muộn Hà Nội, PGS.TS.BS Nguyễn Lân Hiếu, Đại biểu Quốc hội, Giám đốc Bệnh viện Đại học Y Hà Nội, bước vội đến sự kiện với dáng vẻ tất bật quen thuộc. Lịch trình kín đặc không làm ông mất đi sự niềm nở.
Sau vài phút trò chuyện và một chút thuyết phục, vị bác sĩ này mới chậm lại để chia sẻ về dự án cộng đồng mà ông ấp ủ: Đưa máy sốc điện tim ra khỏi bệnh viện, hiện diện ở những không gian công cộng.
Hai yếu tố quyết định thành công
- Vì sao ông cho rằng Việt Nam nên triển khai máy sốc điện tim tự động (AED) ở nơi công cộng ngay lúc này?
PGS.TS Nguyễn Lân Hiếu: Thực ra, không phải "ngay lúc này" mới cần, mà lẽ ra chúng ta phải bắt đầu từ lâu. Ở nhiều quốc gia, việc lắp đặt máy sốc điện ngoài bệnh viện đã trở thành tiêu chuẩn bắt buộc, cứu sống hàng nghìn người mỗi năm.
Nghiên cứu trên thế giới chỉ ra khi được cấp cứu bằng máy sốc điện kịp thời, tỷ lệ sống sót cao hơn nhiều lần so với chỉ ép tim bằng tay. Việt Nam không có lý do gì để chậm trễ, nhất là khi hạ tầng và năng lực của chúng ta đã đủ để bắt đầu.
- Nhưng với ngân sách và hạ tầng hiện tại, dự án này liệu có khả thi?
PGS.TS Nguyễn Lân Hiếu: Việc đầu tư để triển khai máy sốc điện trên phạm vi toàn quốc chắc chắn sẽ cần một khoản kinh phí lớn. Tuy nhiên, dù tốn kém đến đâu thì giá trị của việc giảm tỷ lệ tử vong là không thể so sánh. Giống như khi y học chứng minh một phương pháp điều trị hiệu quả, chúng tôi luôn nỗ lực áp dụng vì sức khỏe và tính mạng con người là trên hết.
Lý do thứ hai rất rõ ràng: nhiều quốc gia có GDP thấp hơn Việt Nam vẫn triển khai được hệ thống này, nên chúng ta hoàn toàn có thể làm được.
Thứ ba, hiện có nhiều đơn vị tư vấn, tập đoàn và tổng công ty quan tâm phát triển. Thực tế, ở các chung cư lớn hay sân bay, một số nơi đã lắp máy sốc điện. Tuy nhiên, do chưa triển khai đồng bộ, thiếu đào tạo và truyền thông, nên các mô hình nhỏ lẻ này chưa phát huy hiệu quả. Chúng ta vẫn chưa tận dụng hết tiềm năng và vai trò quan trọng của cấp cứu ngoại viện - tức cấp cứu ngoài phạm vi bệnh viện.
 |
PGS Nguyễn Lân hiếu thăm khám tim mạch cho bệnh nhân. Ảnh: Việt Linh. |
- Nếu phải chọn ra những yếu tố then chốt để bảo đảm dự án đạt thành công, ông sẽ ưu tiên điều gì?
PGS.TS Nguyễn Lân Hiếu: Tôi cho rằng có hai yếu tố. Thứ nhất là nguồn lực vật chất - sự chung tay của các mạnh thường quân, tổ chức, cá nhân và cộng đồng để đầu tư mua sắm thiết bị.
Thứ hai, quan trọng hơn, là công tác đào tạo và truyền thông để mọi người biết cách sử dụng máy đúng cách. Đây là trách nhiệm của chúng tôi - những người làm chuyên môn. Ngay lúc này, đã có những đơn vị cam kết hỗ trợ tài chính. Về phần mình, tôi cam kết sẽ tận dụng tối đa chuyên môn để vận hành giai đoạn đầu của dự án hiệu quả nhất.
Chọn thành phố du lịch làm bệ phóng cho dự án
- Cụ thể, lộ trình thực hiện dự án này của ông sẽ như thế nào?
PGS Nguyễn Lân Hiếu: Kế hoạch của chúng tôi là bắt đầu thử nghiệm dự án tại một thành phố du lịch. Việc lựa chọn địa điểm này không chỉ vì yếu tố hình ảnh mà còn bởi khả năng huy động nguồn lực sẽ thuận lợi hơn. Các thành phố du lịch thường tập trung nhiều tập đoàn, doanh nghiệp lớn và các tổ chức xã hội sẵn sàng tham gia các hoạt động cộng đồng. Khi kêu gọi ở những nơi này, chúng tôi có thể nhận được sự hỗ trợ về tài chính, thiết bị và nhân lực nhanh chóng hơn so với việc triển khai ngay ở các khu vực miền núi, vùng sâu, vùng xa - nơi hạ tầng còn hạn chế và việc vận hành ban đầu sẽ khó khăn hơn.
Sau khi hoàn thành giai đoạn thí điểm, chúng tôi sẽ tổng kết toàn bộ quá trình: phân tích những lợi ích đạt được, những khó khăn gặp phải, cũng như các vấn đề kỹ thuật, nhân lực hay truyền thông cần cải thiện. Từ đó, chúng tôi sẽ xây dựng bộ tiêu chuẩn và quy trình tối ưu để nhân rộng mô hình ra các địa phương khác.
Tôi tin rằng, khi chứng kiến hiệu quả thực tế và lợi ích rõ rệt của dự án, rất nhiều cá nhân, tổ chức trong xã hội sẽ sẵn sàng ủng hộ, chung tay để hệ thống máy sốc điện công cộng được triển khai rộng khắp.
- Vậy còn việc đào tạo cộng đồng sử dụng AED sẽ bắt đầu từ đâu, và ai sẽ là lực lượng nòng cốt trong giai đoạn đầu, thưa ông?
PGS Nguyễn Lân Hiếu: Trước hết, chúng tôi sẽ lắp đặt máy tại những cơ sở y tế chưa có thiết bị, bao gồm trạm y tế xã, phường, thậm chí cả một số bệnh viện huyện - nơi đến nay vẫn thiếu. Giai đoạn đầu, dự án sẽ ưu tiên "phủ" nhanh vào các cơ sở y tế chưa được trang bị, đồng thời tổ chức đào tạo cho nhân viên y tế tại đây.
 |
Dự án đặt máy sẽ bắt đầu thử nghiệm dự án tại một thành phố du lịch. Ảnh: Dmecvn. |
Sang giai đoạn hai, chúng tôi sẽ mở rộng tới các "vùng trống" y tế - những địa điểm công cộng ngoài hệ thống bệnh viện và trạm y tế, chẳng hạn nhà thuốc, bến xe, bến tàu, bãi biển… Việc lựa chọn vị trí sẽ dựa trên điều kiện từng địa phương để bảo đảm hiệu quả cao nhất.
Khi hệ thống đã phủ kín các điểm trọng yếu, chúng tôi sẽ tiến hành tổng kết hoạt động sau mỗi 6 tháng đến 1 năm. Mục đích là đánh giá hiệu quả, khắc phục các vấn đề kỹ thuật, tránh sử dụng sai mục đích, đồng thời xử lý những lo ngại của người dân.
Thực ra, dự án này không phải sáng kiến mới của chúng tôi mà dựa hoàn toàn trên quy trình quốc tế đã được kiểm chứng. Chúng tôi sẽ dịch hướng dẫn sang tiếng Việt, bổ sung thêm nội dung phù hợp với đặc thù tại Việt Nam. Nguyên tắc chung vẫn giữ nguyên như các quốc gia khác, chỉ điều chỉnh để phù hợp hơn với thực tế trong nước.
- Để phổ cập máy sốc điện, ngành y tế cần phối hợp với những bộ, ngành hoặc tổ chức nào? Vai trò của từng bên sẽ ra sao?
PGS Nguyễn Lân Hiếu: Yếu tố đầu tiên và quan trọng nhất là phải có sự ủng hộ của chính quyền địa phương. Tôi may mắn nhận được sự đồng thuận từ một số lãnh đạo địa phương, tạo điều kiện để khảo sát và lên kế hoạch triển khai. Mỗi khi bắt đầu, chúng tôi đều cần sự thống nhất từ lãnh đạo địa phương và ngành y tế sở tại.
Điểm thuận lợi là nguồn lực ban đầu của dự án không lấy từ ngân sách nhà nước, nên dễ nhận được sự chấp thuận. Hơn nữa, đây là việc mang lại lợi ích rõ ràng, không có tác động tiêu cực, vì vậy tôi tin khó có lãnh đạo nào phản đối. Hiện chúng tôi chưa công bố mô hình triển khai chính thức, nhưng đã có nhiều tổ chức và đơn vị quan tâm, sẵn sàng đồng hành để dự án sớm đi vào thực tế.
Làm sao để ai cũng sẵn sàng dùng máy sốc điện cứu người?
- Theo ông, làm thế nào để người dân cảm thấy việc học sử dụng AED gần gũi, dễ dàng và giống như một kỹ năng sống cần thiết?
PGS Nguyễn Lân Hiếu: Trên thế giới, sử dụng máy sốc điện là việc rất phổ biến và đơn giản. Tuy nhiên, chúng tôi muốn nhấn mạnh rằng, thiết bị này không chỉ là một công cụ cứu người, mà còn là biểu tượng nhắc nhở mỗi người về trách nhiệm với bản thân và cộng đồng.
Hiện nhiều người biết lý thuyết về ép tim, hà hơi thổi ngạt, nhưng lại không thực hành đúng vì chưa được huấn luyện bài bản. Khi có máy, mọi người buộc phải đọc hướng dẫn, học và thực hành. Chúng tôi dự kiến tổ chức các lớp tập huấn, đồng thời xây dựng mạng lưới tình nguyện viên.
Mô hình sẽ giống như huấn luyện một nhóm nòng cốt, họ tiếp tục đào tạo lại cho người khác. Những tình nguyện viên này sẽ trực đường dây nóng, sẵn sàng hỗ trợ khi có tình huống khẩn cấp gần khu vực mình.
Trong tương lai, chúng tôi muốn áp dụng công nghệ để đánh dấu trên bản đồ vị trí đặt máy và số lượng tình nguyện viên quanh đó, giống như cách đánh dấu các nhà hàng Michelin. Trước mắt, dự án sẽ bắt đầu ở những nơi có sẵn nhân viên y tế được đào tạo như trạm y tế, nhà thuốc… rồi dần mở rộng ra toàn thành phố.
- Dự án này đã có thời điểm khởi động cụ thể chưa, thưa ông?
PGS Nguyễn Lân Hiếu: Chúng tôi dự kiến hoàn tất khảo sát vào cuối tháng 8. Đầu tháng 9 sẽ chính thức công bố địa phương được chọn thí điểm.
Về triển khai, chúng tôi sẽ làm từng bước, có nguồn lực đến đâu tiến hành đến đó, không chạy theo hình thức hay áp đặt cứng nhắc. Nơi nào có điều kiện thuận lợi và cơ hội thành công cao, chúng tôi sẽ ưu tiên thực hiện trước.
